Antoni Rząsa, wybitny polski rzeźbiarz drugiej połowy XX wieku pochodzący z Podkarpacia w swoich pracach łączył duchowość wraz z wierzeniami ludowymi. Niezwykle doskonale artysta potrafił oddać w dziełach pełną barwę emocji na rzeźbionych kawałkach drewna. Egzystencjalne podejście oraz otwartość na różne religie pozwoliły mu na poszerzenie swojej wizji, nie zamykając się tylko w sztywnych ramach, jednocześnie stawiając go w pozycji artysty kontrowersyjnego. Człowiek, który uznawany jest za jednego z najbardziej cenionych rzeźbiarzy w swym pokoleniu.

Pieta Ziemi, Antoni Rząsa (1919–1980); 1974, Zakopane; Muzeum Tatrzańskie im. Dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem; Pieta Ziemi | Wirtualne Muzea Małopolski [dostęp: 28.06.2024]

Krótki życiorys artysty

Antoni urodził się dnia 26 lutego w 1919 roku, w miejscowości znanej jako Futoma. Znajdowała się ona na Podkarpaciu, a dokładnie na Pogórzu Dynowskim. Dorastał wśród surowych klimatów u podnóża Karpat, gdzie nieobce były budowle architektoniczne z drewna (głównie kościoły), kultywując w tamtym rejonie rzemiosło i uściślając swoje relacje z tym materiałem. To właśnie środowisko było jednym z czynników, które inspirowały oraz zbudowały artystę.

Już w młodym wieku Rząsa wykazywał zdolności manualne i artystyczne. Jako dwudziestolatek został wysłany do zakopiańskiej Szkoły Przemysłu Drzewnego poprzez gminę na stypendium-naukę. Właśnie w 1938 roku, trafiając tam, znalazł się również pod opieką nauczyciela, Antoniego Kenara, który później stał się dla Antoniego mentorem i bliską osobą. To pod jego skrzydłami Rząsa kontynuował swoją artystyczną drogę.

Niestety nauka Rząsy musiała zostać przerwana. Okupacja sprawiła, że młody artysta musiał odstąpić od nauki, wracając do swojej rodzinnej miejscowości, aby wznowić ją dopiero po II wojnie światowej. Na samą prośbę jego nauczyciela, po 1948 roku powrócił do Szkoły Przemysłu Drzewnego w Zakopanem. Cztery lata później w 1952 roku ukończył szkołę jako 33-latek, dostając tam od razu posadę nauczyciela od rzeźby i uczył aż do 1973 roku.

Rok po odejściu ze szkoły, wraz z żoną i synem, otworzył swoją autorską galerię rzeźb w Zakopanem, gdzie do dziś można zwiedzić wystawę jego prac. Antoni Rząsa, stając się jednym z najbardziej znanych polskich rzeźbiarzy 60 lat XX wieku, zaskakiwał Polskę i zagraniczne kraje swoimi drewnianymi rzeźbami. Artysta zmarł w 26 stycznia 1980 roku, będąc pochowanym na Cmentarzu na Pęksowym Brzysku w Zakopanem.

Il Ritorno, Santo Stefano Rotondo, Rzym, 2010; wystawy Antoniego Rząsy poza Galerią i ważniejsze wydarzenia po 1980 – Galeria Antoniego Rząsy (antonirzasa.pl) [dostęp: 28.06.2024]

Twórczość artysty

Wspomniane wcześniej miejsce dorastania Antoniego Rząsy miało wpływ na to jakim medium się posługiwał, na okoliczną sztukę oraz stosunek ludzi do tego materiału, którzy cenili sobie mieszkańcy. Artysta bowiem pracował zazwyczaj jedynie w drewnie, urozmaicając od czasu do czasu rzeźby elementami żelaznymi. Nie forsował swojej wizji na materiale, a raczej dawał się prowadzić, nie chcąc psuć naturalnego kształtu kawałków drewna. Dlatego też jego rzeźby odznaczają się surowością i prostotą wywodzącą się z jego szacunku do samej natury.

Mam kawałek drzewa i patrzę – dopóki nie zobaczę. Rzeźba bardzo uzależniona jest od tego drzewa.

Słowa artysty

Jednocześnie region kultywował duchowość, co ukazuje rzeźbiarz w swoich dziełach, nawiązując do tematyki chrystologicznej. Sam Antoni jednak nie określał się katolikiem — był on człowiekiem wierzącym, natomiast nie ograniczał swojej wiary do jednej religii. Jego droga do odkrywania coraz to nowszych aspektów wiary nigdy się nie kończyła, stale się rozwijał, poszerzał swoje horyzonty. Objawiało się to w jego relacji ze sztuką, bogiem i religią. 

[...] ja jestem wierzącym, moja religia jest tylko moją duchową potrzebą. Nie nazwę się katolikiem [...], ale wyczuwam, że jest potężny świat ducha, który bez przerwy jest w konflikcie ze światem materii.

Antoni Rząska, w liście do swojego brata

Otwarte podejście objawiało się więc w jego dziełach, rzeźbiąc Chrystusy, Marie i inne figury religijne, choć te rzadziej niż dwie pierwsze. Uznawany był za artystę kontrowersyjnego, portretując postaci religijne w niekonwencjonalny, swój osobisty sposób. Łamał on kanony ikonografii chrześcijańskiej. Jednocześnie w swoich pracach potrafił namacalnie oddać emocje, przelewając wszystko na drewno. Bliskie były mu tematy macierzyństwa, cierpienia, egzystencjalizmu czy wojny, ale nie ignorował również pozytywnych odczuć. 

Galeria Refektarz, Kartuzy, 2014; wystawy Antoniego Rząsy poza Galerią i ważniejsze wydarzenia po 1980 – Galeria Antoniego Rząsy (antonirzasa.pl) [dostęp: 28.06.2024]

Upamiętnienie 

Prace Antoniego Rząsy nadal można podziwiać w założonej przez niego galerii, aktualnie prowadzonej przez syna artysty — Marcina Rząsę wraz z żoną Magdą Ciszewską-Rząsą. Galeria znajduje się w Zakopanem, dokładnie przy ulicy Bogdańskiego 16a, a wstęp jest wolny. Oferowane są tam również oprowadzenia, lekcje muzealne oraz warsztaty rzeźbiarskie. 

Pełno jego zbiorów znajduje się w kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie, Krakowie i Poznaniu. Prace znalazły się także za granicą, występując w prywatnych kolekcjach w USA, Belgii, Danii, Francji, Włoszech i Watykanie.

Bibliografia:

1. anotnirzasa, https://antonirzasa.pl/antoni-rzasa/bio/ 
2. antonirzasa https://antonirzasa.pl/kontakt/ 
3. culture, https://culture.pl/pl/tworca/antoni-rzasa 
4. Wikipedia, https://pl.m.wikipedia.org/wiki/Antoni_Rz%C4%85sa 
5. galeriabielska, https://galeriabielska.pl/wystawa/antoni-rzasa-rzezba 
6. desa, https://desa.pl/pl/artysci/antoni-rzasa/