Fotografia Jana Krzeptowskiego "Sabały"Foto: Polona https://www.polskieradio.pl/39/156/artykul/2666639,jan-krzeptowski-sabala-homer-z-tatr

Jan Krzeptowski, bardziej znany jako Sabała, urodził się 8 grudnia 1809 roku w Zakopanem. Pochodził z rodu Gąsieniców i od wczesnej młodości wyróżniał się swoją niezwykłą osobowością i umiejętnościami. Sabała był jednym z pionierów taternictwa oraz jednym z pierwszych przewodników tatrzańskich, a także znakomitym artystą ludowym – skrzypkiem i pieśniarzem.

Młodość Sabały była naznaczona kłusownictwem, które pozwalało mu zarabiać na życie, polując w tatrzańskich górach. Jego udział w powstaniu chochołowskim w 1846 roku zakończył się kilkumiesięcznym więzieniem. Po powrocie do domu ożenił się z Teresą Wilczakówną i osiedlił w Kościelisku, gdzie rozpoczął życie spokojnego gospodarza. Z biegiem czasu jego zainteresowanie Tatrami przekształciło się w przewodnictwo górskie, zyskując mu uznanie jako jednemu z pionierów taternictwa.

Sabała zasłynął jako wyjątkowy gawędziarz, który potrafił przyciągnąć turystów swoimi barwnymi opowieściami. Jego bajki i opowiadania łączyły w sobie znane motywy europejskie z tatrzańskimi i podtatrzańskimi realiami. W swoich historiach cenił męstwo, humor i zaradność, unikając moralizowania. Jego niezwykłe gawędy były często spisywane przez literatów, a jego muzyczne talenty przyciągały uwagę artystów i uczonych. Grywał dawne góralskie melodie na gęślikach, zarówno solo, jak i w kapeli góralskiej.

14 sierpnia 1879 roku Sabała wystąpił z kapelą w Dolinie Kościeliskiej podczas uroczystości wmurowania tablicy poświęconej Józefowi Ignacemu Kraszewskiemu w skałach Pośredniej Kościeliskiej Bramy. Melodie, które grał, zostały zebrane i opublikowane przez Jana Kleczyńskiego w zbiorze "Melodye Zakopańskie i Podhalskie" (1888) oraz przez Andrzeja Stopkę Sabałę (1897). Do dziś są one wykonywane przez podhalańskich muzykantów. Podczas gry na gęślikach, Sabała często śpiewał teksty, które zostały częściowo zapisane i opublikowane przez takich autorów jak Stanisław Witkiewicz, Jan Kleczyński i Andrzej Stopka.

W 1873 roku Sabała poznał doktora Tytusa Chałubińskiego, z którym dokonał pierwszego wejścia na Rysy od strony Morskiego Oka. Ich przyjaźń trwała aż do śmierci Chałubińskiego w 1888 roku. Sześć lat później, w 1894 roku, Jan Krzeptowski zmarł w willi „Zacisze” w Zakopanem i został pochowany na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku.

Dziś na Podhalu znajduje się chata, w której urodził się Sabała, a w 1903 roku w centrum Zakopanego odsłonięto wspólny pomnik Sabały i Chałubińskiego, zaprojektowany przez Stanisława Witkiewicza. Jego życie i twórczość stanowią ważny element kultury Podhala, a jego postać jest symbolem góralskiej tradycji i ducha.

Bibliografia: 

Jan Krzeptowski "Sabała". Homer z Tatr, polskieradio.pl, (dostęp: 08.12.2023) https://www.polskieradio.pl/39/156/artykul/2666639,jan-krzeptowski-sabala-homer-z-tatr?fbclid=IwY2xjawEZlrtleHRuA2FlbQIxMAABHed0dK0091oaD9qQv3jr6CHKHsp5voT9rYbAvNggnKNo0YfLCSjF0v-mag_aem_MPY5xzmU26JcXgzx9oGP5w

Klaudia Król, Jan Krzeptowski – Sabała (dostęp:2018) https://portaltatrzanski.pl/wiedza/historia/jan-krzeptowski-sabala,1350?fbclid=IwY2xjawEZlrdleHRuA2FlbQIxMAABHUmHW-DGERKpmTCaPkksKYgm-LOHq_tAjxP2WABHixuagUqTlWA5dsZwmA_aem_5q6QkzxKEPKQ9Ud531T6kw

Jan Krzeptowski Sabała, zakopane.pl (dostęp: 03.08.2017)  https://www.zakopane.pl/zawartosc/artykuly/kultura/mural-w-parku-miejskim/jan-krzeptowski-sabala