Tworzenie szopek krakowskich to wyjątkowa tradycja, która zachwyca nie tylko mieszkańców, ale również turystów z całego świata. Są to wielopoziomowe konstrukcje przedstawiające narodziny Chrystusa w scenerii nawiązującej do zabytków i architektury Krakowa. Jest to forma, która łączy w sobie elementy teatru, malarstwa, rzeźby i architektury, tworząc małe dzieła sztuki ludowej. 

Początkowo szopki krakowskie cechowała prosta konstrukcja, wykonywane były głównie przez rzemieślników z przedmieść Krakowskich, głównie z: Grzegórzek, Krowodrzy, Ludwinowa. Tworzyli oni szopki w dwóch rozmiarach - małe, które nie posiadały ruchomych elementów i były przeznaczone na sprzedaż, oraz duże, które wykorzystywane były do przedstawień kukiełkowych, podczas występów kolędniczych.

Z biegiem czasu szopki stały się jednak coraz bardziej skomplikowane i bogato zdobione. Zaczęto dodawać do nich elementy architektury krakowskiej takiej jak wieże Kościoła Mariackiego czy Sukiennice. Szopki cechują żywe kolory, wielopoziomowość oraz symetria, a umieszczane w nich figurki są zarówno związane z tradycją chrześcijańską - Święta Rodzina, Trzej Królowie, jak i ukazują postacie kojarzone z Krakowem – Lajkonik, Smok wawelski, Pan Twardowski, hejnalista z wieży mariackiej. 

Uczestnicy handlu ulicznego z szopką krakowską podczas Bożego Narodzenia w Krakowie; autor nieznany, 1933; Domena Publiczna; Szukaj w Archiwach; www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/5926325/obiekty/400478#opis_obiektu [dostęp: 16.07.2024].

Wykonuje się je zazwyczaj z lekkich materiałów, które można łatwo obrobić, jak drewno, karton czy papier. Konstrukcja szopki oklejana jest zazwyczaj kolorową folią, czyli staniolem. Niekiedy stosuje się do tego również barwne blaszki. Szkło i plastik znajdują zastosowanie w tworzeniu okien, czy innych elementów dekoracyjnych. Tekstylia natomiast są wykorzystywane do ubierania figurek, które z kolei wystrugane są z drewna, lub wykonane z drutu i szmatek. Szopki są zazwyczaj podświetlane, co dodaje im wyjątkowego uroku, szczególnie wieczorami. 

Konkurs na szopkę krakowską to coroczne wydarzenie organizowane od 1937 roku przez Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, które odbywa się na początku grudnia na Rynku w Krakowie. Jednak w latach 1939-1944 w związku z okupacją hitlerowską konkurs ten nie odbywał się. W dniu konkursu uczestnicy gromadzą się pod pomnikiem Adama Mickiewicza, gdzie ustawiają swoje prace. W południe ma miejsce pochód pod przewodnictwem krakowiaka z gwiazdą, podczas którego szopki przenoszone są do Pałacu Krzysztofory, czyli miejsca obrad jury, w skład którego wchodzą m.in. etnografowie, historycy, muzealnicy.

Jury I Konkursu Szopek Krakowskich przy pomniku A. Mickiewicza na Rynku Głównym, fot. Agencja Fotograficzna "Światowid", 21 grudnia 1937 r., zbiory Muzeum Krakowa (MHK-Fs10552/IX); Muzeum Krakowa, muzeumkrakowa.pl/szopki-krakowskie-2 [dostęp: 16.07.2024].

Po trzech dniach ogłaszane są wyniki. Szopki ocenia się w trzech kategoriach - dziecięca, młodzieżowa i seniorów. Kategoria seniorów dzieli się na cztery dodatkowe podgrupy – miniaturowe, małe, średnie i duże. Prace oceniane są przez pryzmat ich nawiązania do tradycji, nowatorstwa, kolorystyki oraz ogólnych wrażeń estetycznych. Po konkursie szopki trafiają na wystawę do Muzeum Historycznego Miasta Krakowa.  

Krakowskie szopkarstwo zostało wpisane w 2018 roku na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO.

Szopka krakowska, autor nieznany, 1926; Domena Publiczna; Szukaj w Archiwach; https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/5894973/obiekty/365113#opis_obiektu [dostęp: 16.07.2024].

Bibliografia:

Muzeum Etnograficzne w Krakowie, Szopki Krakowskie, https://etnomuzeum.eu/kolekcje/szopki-krakowskie

Muzeum Krakowa, Szopki Krakowskie, https://muzeumkrakowa.pl/szopki-krakowskie-2

Wikipedia, Szopki Krakowskie, https://pl.wikipedia.org/wiki/Szopki_krakowskie

Treść na podstawie źródeł opracowała Marzena Czop.