Krakowskie Święto Lajkonika

Krakowskie Święto Lajkonika



Lajkonik zaraz po Smoku Wawelskim jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych symboli obszaru Krakowa. Pierwszy czwartek po Bożym Ciele zawsze jest dniem tej postaci, która hasa wyznaczonym szlakiem, wesoło prowadząc pochód po Krakowie i okolicach. Ta ciekawa tradycja znalazła swe miejsce na Krajowej Liście Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego.

„Lajkonik in the Main Market Square in Krakow” / 1900 / Klemens Bąkowski (1860-1938) / Artvee: https://artvee.com/dl/lajkonik-in-the-main-market-square-in-krakow#00 / domena publiczna

Kim jest właściwie Lajkonik? 

Lajkonik jest niczym innym jak postacią z legendy, symbolem miasta Krakowa. To z jego okolic właśnie wywodzi się opowieść o tej figurze, a konkretnie ze Zwierzyńca, dlatego można go spotkać również pod nazwą Konik Zwierzyniecki. Inaczej Lajkonika określamy także jako Tatarzyna, ze względów nawiązania do legendy z XIII wieku o najeździe Tatarów.

Jak wygląda Lajkonik? 

Szerzej znany wygląd postaci zawdzięczamy Stanisławowi Wyspiańskiemu, który zaprojektował strój w 1904 roku — oryginał ważył aż 40 kilogramów i cechował się bardzo bogatym zdobieniem. Aktualnie występuje jako kopia (w lekkim wydaniu), wzorując się na podstawowej wersji. Kostium jest bezpiecznie przechowywany przez Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, czekając na coroczny obrzęd, aby powołać Lajkonika do życia.

Lajkonika można opisać jako tatarskiego jeźdźca w orientalnym stroju. Odziany w turecki kaftan, czerwony kontusz, spodnie z czerwonego płótna i wysokie buty, trzyma przy sobie turecką, zakrzywioną szablę. Postać posiada bujną brodę, a na jej głowie można ujrzeć turban zakończony półksiężycem. W swej ręce natomiast trzyma buławę: to nią właśnie bije napotkanych przechodniów na całoroczne szczęście lub po prostu dla żartów. 

„Kraków, święto Bożego Ciała, lajkonik” / 1939 / Polona2: https://polona2.pl/item/krakow-swieto-bozego-ciala-lajkonik,OTQxNDk3/0/#info:metadata / domena publiczna

Nie można zapomnieć o konstrukcji przypominającej konia, która zawsze towarzyszy Lajkonikowi. Rzucający się w oczy pióropusz ze strusich piór, wplecione w grzywę kolorowe dodatki czy napierśnik ze złotymi krążkami łączą się w piękną całość wraz z czaprakiem. Udekorowany we wschodnie ornamenty komplementuje postać podczas przemierzania Krakowa oraz okolic wokół miasta.

Legenda o Lajkoniku

W roku 1287, Tatarzy na krótko osiedlili się blisko wsi Zwierzyniec, aby przeczekać do następnego dnia i zaatakować miasto. Wydarzenia zbiegły się z procesją Bożego Ciała, sam średniowieczny Kraków był także bezbronny, ponieważ rycerstwo opuściło miejscowość w celach wojennych. Tak więc najeźdźcy wyruszyli dzień później do miasta, nie spodziewając się kontrataku — na ratunek bowiem przybyli flisacy zwierzynieccy zwani włóczkami. To oni przerwali najazd, pozwalając krakowiakom na spokojny przebieg procesji obrzędu. Włóczkowie, będąc podekscytowani wygraną, postanowili przywdziać stroje tatarskie i żartobliwie nastraszyć mieszkańców, którzy szybko zorientowali się o figlarnym charakterze czynu. Ciepło przyjęty żart od tego momentu zamienił się w coroczną tradycję.

Pochód Lajkonika — orszak

W pierwszy czwartek po Bożym Ciele możemy zauważyć Lajkonika hasającego po mieście, w towarzystwie włóczków i tatarów. Podczas orszaku usłyszymy sławną przyśpiewkę o Lajkoniku w akompaniamencie z przygrywającą kapelą. Jak więc wygląda droga Konika Zwierzynieckiego? 

Lajkonik, od około godziny 11 do 13, wyrusza w swoją podróż spod dziedzińca Miejskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji w Krakowie — to pracownicy tej siedziby są organizatorami pochodu, czuwając nad nim oraz oprawą wydarzenia. Stamtąd kieruje się poprzez plac targowy Na Stawach do klasztoru sióstr Norbertanek, gdzie odbywa się pierwszy taniec Lajkonika. Dalej droga pochodu prowadzi przez ulicę Kościuszki i Zwierzyniecką, aby zrobić przystanek pod Filharmonią, prezentując widowni swój drugi taniec z chorągwią. Następnie kontynuuje przemarsz ulicami Franciszkańską i Grodzką, aby finalnie pojawić się na samym Rynku Głównym. Tam wykonuje ostatni taniec urbem salutare jako pokłon na cześć miasta Krakowa.

Skąd wzięło się święto Lajkonika?

Tak naprawdę wielu historyków nadal próbuje ustalić, skąd wzięła się tradycja, która z taką łatwością przyjęła się wśród ludu krakowskiego. Sama legenda również ma pewne nieścisłości historyczne, bowiem rok ostatniego najazdu tatarów (1287) nie pokrywa się z obrzędami Bożego Ciała ustanowionych dopiero w 1320 roku. Pochylając się zatem nad badaniami o Lajkoniku, uznano, że orszak odbywał się już w połowie XIII wieku, głównie utrzymując się w okolicach Zwierzyńca. Właśnie tam pomieszkiwali włóczkowie, którzy kultywowali tradycję, aż do momentu utraty niepodległości polskiej w 1756 roku. Wszelkie informacje na temat święta Lajkonika zachowały się dzięki konserwacji, aby w późniejszych latach wznowić tradycję i ustanowić postać tatara jako symbol Krakowa. W połowie XIX wieku orszak był już znanym wydarzeniem wśród wszelkich uroczystości miejskich, wpisany do obrzędów Krakowskich. 

Sama tradycja pochodu Lajkonika znalazła się na Krajowej Liście Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego w 2014 roku, określając pochód jako niematerialne dziedzictwo Polski (jedno z pięciu pierwszych zjawisk kulturowych). Na wpis zdecydowano się również z chęci umieszczenia tradycji na liście UNESCO.

 

Bibliografia:

  1. Opowiedz mi miasto, https://opowiedzmimiasto.mhk.pl/zwyczaje/pochod-lajkonika/
  2. Google Arts & Culture - Lajkonik, https://artsandculture.google.com/story/6QUh9GUX_kAg2w?hl=pl  
  3. Kraków, https://www.krakow.pl/miasto_z_kultura/72221,artykul,lajkonik.html 
  4. Mamo to ja, https://mamotoja.pl/uczen/edukacja-uczen/lajkonik-krakowski-symbol-co-oznacza-37252-r1/
  5. Google Arts & Culture - Kraków, https://artsandculture.google.com/project/krakow?hl=pl
  6. Małopolska To Go, https://malopolskatogo.pl/artykul/konik-zwierzyniecki-prawda-legenda-i-tradycja/  
  7. Muzeum Krakowa, https://muzeumkrakowa.pl/pochod-lajkonika-1