Krakowiak to jeden z pięciu tańców narodowych, wywodzących się z tańców ludowych Polski. Ten energiczny i skoczny tan z ziemi krakowskiej swoją historią sięga aż do XVI wieku, do dziś będąc jednym z najbardziej rozpoznawalnych elementów regionów Małopolski. Nie tylko cieszy oko, ale przypomina również o folklorze i dziedzictwie kulturowym Polski, ukazując stare tradycje.

“Krakowiak w karczmie” / Bakałowicz Władysław (1833-1903) / https://cyfrowe.mnw.art.pl/pl/zbiory/453556 / domena publiczna [dostęp: 01.07.2024]

Trochę o Krakowiaku

Taniec wywodzi się z ziem krakowskich z ok. XVI wieku, kiedy to istniał w śpiewnikach pod takimi nazwami jak Chorea polnica lub Polski Tanz. Na ten czas nie był jeszcze określany jako taniec, dopiero w XVIII wieku zaczęły pojawiać się wzmianki o tanie ludowym Krakowiak, kształtując już pewną formę rozpowszechnionego nazewnictwa. Jak można się domyślić — swoją nazwę zawdzięcza miejscowości, z której się wywodzi. Zanim jednak oficjalnie stał się Krakowiakiem, nosił się także jako mijany, suwany, dreptany, przebiegany czy ścigany ze względu na ruchy choreograficzne charakterystyczne dla tego tańca.

Krakowiak był wzorowany na tańcach wiejskich z okolicy oraz wsi Krakowa, szybko został określony jako chłopski czy szlachecki. Pojawiał się nawet i za granicą, ciesząc się zainteresowaniem świata salonowego. Wraz ze zwiększającą się popularnością postanowiono przenieść ducha Krakowiaka właśnie na salony, formując oraz kształcąc taniec na estetykę salonowo-sceniczną od ok. XVIII do XX wieku. 

Charakterystyka Krakowiaka

Na cechy charakterystyczne tańca składają się: rytmika ósemkowa i szybkie tempo w metrum parzystym 2/4. Jego nieodłącznym zjawiskiem rytmicznym są synkopy, czyli przesunięcie akcentu z mocniejszą na słabą część taktu. Krakowiak jest bowiem żywym tańcem, wplatającym wyrazisty, punktowany rytm i cechując się energicznością oraz efektownymi pozami: obroty, piruety, podskoki czy przytupy — to tylko kilka z typowych elementów tego tańca.

W swoim przeznaczeniu jest ułożony dla par, dawniej bowiem Krakowiaka uważano za pewną formę zalotów, na przykład ze względów początkowej części zaproszenia partnerki czy ogólną charakterystykę i wykonywanych ruchów tańca przeznaczonych dla dwóch osób. Krakowiak na samym początku był również wykonywany przez samych mężczyzn, określany jako taniec rycerski. Dlatego też Krakowiak jest uważany za swego rodzaju popis sprawności.

Choreografia tańca

Na przestrzeni lat do Krakowiaka wprowadzono parę zmian, zachowując jednak swoją pierwotną strukturę. Finalnie przy pomocy wielu historyków, choreografów, etnochoreologów czy mistrzów tańca udało się dotrzeć do pewnego rodzaju konsensusu w sprawie choreografii. Przyjęto model póz zatwierdzonych w latach 80 w XX wieku przez Radę Ekspertów ds. Folkloru, wskazujący te elementy tańca: 

• 4 ułożenia rąk tancerzy,
• 8 ustawień w parze,
• 5 możliwych form przemieszczania się w przestrzeni,
• 10 ozdobnych form przemieszczeń (tzw. hołubców, kroków z zakrzesaniem i obrotowych),
• 7 odmian ozdobników realizowanych jako gesty nóg,
• 17 figur realizowanych w parach.

Jedne z najpopularniejszych ruchów i figur tanecznych w Krakowiaku to kręcenie w parze, kręcenie się w miejscu lub w kółko, uderzenia obcasami o podłogę oraz koronka, która polega na kucnięciu mężczyzny, aby kobieta mogła kręcić się wokół niego. Nie można zapomnieć również o elemencie galopu lub cwału. 

Źródło: YouTube.pl / Słowianki / “Krakowiak - Słowianki”

Instrumenty i strój do Krakowiaka

Muzyka obecna przy tańcu ma oczywiście swoje podłoże w folklorze ludowym, cechując się instrumentalizmem. Kapele przygrywające podczas Krakowiaka składały się pierwotnie ze skrzypiec oraz basów, dopiero na przestrzeni ewolucji tańca dodano inne instrumenty: podzielono skrzypce  (na pierwsze i drugie), pojawił się kontrabas zamiast basów, trąbka, akordeon czy klarnet. Epizodycznie można również spotkać akordeon lub cymbały.

Krakowiak wyróżnia się także barwnymi i bogato zdobionymi strojami, regionalnymi dla okolic Krakowa. Najczęściej będą to stroje Krakowiaków zachodnich niż wschodnich, warto jednak dodać, że jest to najbardziej rozpoznawalny ubiór folkloru polskiego, a przez dłuższy czas był nawet uznawany za strój narodowy. Kobiety najczęściej można zobaczyć w tym stroju składającym się z gorsetu, wianka, korali, trzewików, koszuli i spódnicy, mężczyźni zaś najczęściej występują w koszuli, kaftanie, czapce z pawim piórem, portkach, butach oraz pasie. 

Inspiracje Krakowiakiem

Krakowiak był inspiracją już w okolicach XVI i XVII wieku. Dalsze lata zaowocowały zainteresowaniem kompozytorów. Na podstawie jego rytmu powstały różne wersje, a do najbardziej rozpoznawalnych należą: Krakowiak fantastyczny (Ignacy Jan Paderewski), Rondo a la Krakowiak (Fryderyk Chopin) i Krakowiak na fortepian (Karol Szymanowski).

Jedną z najbardziej znanych pieśni utworzonych w rytmie muzyki do tego tańca jest utwór Płynie Wisła, Płynie, który pełnił funkcję wychowawczą podczas okupacji oraz niewoli. 

Bibliografia:

1. Wikipedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Krakowiak_(taniec) 
2. Zintegrowana Platforma Edukacyjna Ministerstwa Edukacji Narodowej, https://zpe.gov.pl/a/cechy-krakowiaka-w-piosence-i-utworze-muzycznym/Dsuy5WETA 
3. Krakowiak, https://krakowiak.edu.pl/taniec-ludowy/tance-ludowe/ 
4. Podles, https://podles.pl/krakowiak-tradycyjny-polski-taniec-ludowy-historia-opis-i-ciekawostki
5. Taniec tradycyjny, https://www.tance.edu.pl/pl/dances/show/category/0/dance/718 
6. USC Polish Music Center, https://polishmusic.usc.edu/research/dances/krakowiak/
7. Miss Stroje Ludowe, https://strojeludowemiss.pl/krakowski-stroj-ludowy/ 

Treści opracował na podstawie źródeł: Hugo Burdajewicz.