1- 31 grudnia – Jarmark Krakowski

Jarmark świąteczny w Krakowie to wszechobecny zapach korzennych przypraw, liczne stoiska z przepięknym rękodziełem, pokazy rzemieślników, występy artystów na świątecznej scenie, moc folkloru, kolory, nowe smaki, aromaty i atmosfera, która nie może równać się z żadnym innym wydarzeniem.

Podłaźniczka to staropolska tradycja związana z okresem Bożego Narodzenia. Jest to gałąź lub małe drzewko iglaste, zazwyczaj świerkowe lub jodłowe, które wieszano pod sufitem. W niektórych domach wieszano ją nad stołem wigilijnym, nad drzwiami wejściowymi lub w centralnym miejscu izby. Podłaźniczka była przystrajana różnorodnymi ozdobami, takimi jak jabłka, orzechy, opłatki, kolorowe wstążki, a czasem także ozdoby wykonane z papieru lub słomy. Miała symbolizować płodność, życie i odrodzenie. Podłaźniczka jest uważana za pierwowzór współczesnej choinki bożonarodzeniowej.  

Turoń - postać z polskiej tradycji ludowej, której korzenie sięgają przedchrześcijańskich obrzędów. Wyglądem przypomina byka lub tura z długimi rogami i futrem. Turoń symbolizował siłę, płodność i dobrobyt. Był on prowadzony przez grupę kolędników, którzy odwiedzali domy, śpiewając kolędy i składając życzenia. Turonie wykonane były głównie z drewna i skóry i innych naturalnych materiałów. Wierzono, że obecność turonia przynosi dobrobyt i szczęście na nadchodzący rok. Do jego zadań należało głównie żartowanie z dorosłymi, straszenie dzieci oraz symboliczne walczenie z innymi postaciami kolędniczymi, jak np. Diabeł.  

24 grudnia – Ubieranie choinki, wigilia

W Polsce zwyczaj ubierania choinki pojawił się na początku XIX wieku. Przywieźli go ze sobą niemieccy protestanci w czasie zaborów. Choinka wyparła tradycje wieszania jemioły czy podłaźniczki oraz dekorowania snopa zboża. Najpierw nowy zwyczaj był pielęgnowany tylko przez szlachciców i mieszczan. Z czasem dotarł też na wieś i został szybko spopularyzowany. Wycinanie młodych świerków bez pozwolenia było surowo zakazane, ale tzw. rytualna kradzież miała przynieść szczęście w nadchodzącym nowym roku. 

Tradycją stały się wyprawy do lasu po młode świerki. 

Smaczku całej sytuacji dodawał fakt, że wycinanie drzew bez zgody ich właściciela było surowo zakazane więc wyprawa taka wiązała się z ryzykiem postrzału. Wynoszenie drzewek z lasu nazywano rytualną kradzieżą i miała ona przynieść złodziejaszkowi szczęście w nowym roku.

W niektórych polskich domach choinka zagościła na stałe dopiero po II wojnie światowej. Dziś przystrojone drzewka widzimy nie tylko w mieszkaniach, ale również na placach miejskich i centrach handlowych.

Wigilia

Dla każdego Polaka wieczór wigilijny zawsze był i jest szczególny i wyjątkowy. Od IV w. Kościół uroczyście obchodzi pamiątkę narodzin Chrystusa w dniu 25 XII. Polacy natomiast od najdawniejszych czasów szczególnie uroczyście obchodzą wigilię (6) tego wydarzenia czyli 24 XII.

Tego dnia wieczorem,kiedy na niebie zabłyśnie pierwsza gwiazdka, polska rodzina zasiada do uroczystej wieczerzy, która zaczyna się od wspólnej modlitwy i dzielenia się opłatkiem. Jest to zwyczaj znany tylko w Polsce i przestrzegany przez Polaków w każdej sytuacji i okolicznościach. Ponadto, przy polskim wigilijnym stole zawsze musi być jedno miejsce przeznaczone dla niespodziewanego gościa, wędrowca, bezdomnego. Tego wieczoru nikt nie może być samotny i nikomu nie można odmówić gościny. Noc Bożego Narodzenia jest według dawnych wierzeń nocą cudów. Tej nocy zwierzęta mówią ludzkim głosem, woda w rzekach zamienia się w wino, a nawet jak pisze XVIII-wieczny poeta w znanej kolędzie „ogień krzepnie i blask ciemnieje”. Dlatego obrzędowość wigilijna w Polsce ma bardzo bogata i długą tradycję.

Na wigilijnym stole musi być przede wszystkim siano (nowonarodzony Chrystus został złożony w żłobie na sianie) oraz duża ilość potraw. Liczba potraw w różnych regionach kraju jest różna. Najczęściej powtarza się liczba 12, tyle ile jest miesięcy w roku. Tradycja nakazuje, żeby potrawy wigilijne były postne, tzn. bezmięsne. Najważniejszą potrawą jest barszcz czerwony z uszkami lub zupa grzybowa albo rybna. Musi być również śledź w oleju, ziemniaki i obowiązkowo karp przyrządzony na różne sposoby. Tego wieczoru jada się również kapustę z grochem i grzybami, racuchy i koniecznie kutię, albo przynajmniej kluski z makiem lub makowiec. Jedzenie maku w wigilijny wieczór, według ludowych wierzeń, zapewnia człowiekowi mnogość dobrodziejstw w następnym roku.

Po wieczerzy wigilijnej przychodzi czas na wyjmowanie spod choinki prezentów, które tam leżą od początku wieczoru. Na tę chwilę czekają niecierpliwie przede wszystkim dzieci.

Zakończeniem wigilijnego wieczoru jest uroczyste nabożeństwo w kościele, które nazywa się pasterką i jest odprawiana o północy. Na pasterkę, podobnie jak na rezurekcję w Wielką Niedzielę idą lub jadą nawet tacy, którzy rzadko bywają w kościele.

26 grudnia–  Święto św. Szczepana

Jest to drugi dzień Bożego Narodzenia, w którym Kościół przypomina postać pierwszego męczennika za wiarę w Chrystusa – Świętego Szczepana.

Dawniej, rankiem tego dnia obsypywano się ziarnem zbóż na szczęście. Obecnie, w tym dniu odbywają się zwykle większe, rodzinne uroczystości takie jak wesela i chrzciny oraz zabawy, które są już początkiem karnawału.

31 grudnia – Sylwester

Ostatni dzień w roku nazywa się w Polsce po prostu Sylwestrem. Nazwa pochodzi od imienia trzech papieży – Sylwestra I, Sylwestra II i Sylwestra III, których kościół katolicki wspomina w tym dniu. Od najdawniejszych czasów tego dnia wieczorem zaczynają się huczne zabawy, bale, prywatki w czasie których Polacy podobnie jak wszyscy inni ludzie na całym świecie uroczyście witają nowy rok.

Dziady żywieckie, jukace – zwyczaj ludowy odprawiany na Żywiecczyźnie. Obrzęd trwa od wieczora w sylwestra i kończy się w Nowy Rok w godzinach popołudniowych. Podczas tego obrzędu trwa kolędowanie połączone z życzeniami noworocznymi oraz robienie psikusów napotkanym przechodniom.

Tradycja ta ma nawiązywać do przegonienia z miasta Szwedów w trakcie potopu szwedzkiego.

Istnieją dwa obszary występowania dziadów żywieckich, w obrębie których różnią się tradycjami i zwyczajami:

• Żywiec-Zabłocie – gdzie dziady żywieckie nazywane były jukacami. Zgodnie z tradycją, nieprzekraczalną granicą dla jukacy był most na rzece Sole, oddzielającej Żywiec od Zabłocia. Obecnie tradycja bywa łamana.
• wsie w górnym biegu Soły od Cięciny aż po Zwardoń.

1 stycznia – Nowy Rok

Pierwszy dzień nowego roku był w Polsce zawsze dniem wolnym od pracy, świętem kościelnym (M. B. Świętej Rodzicielki) i państwowym. W polskiej tradycji 1 stycznia był dniem kolędowania , składania sobie życzeń i obdarowywania prezentami. W tym dniu musiał być hojny przede wszystkim król dla swoich doradców, pan dla służby i rodzice dla dzieci. Do naszych czasów przetrwał zwyczaj składania noworocznych życzeń i w niektórych regionach kraju, zwłaszcza na wsi zwyczaj kolędowania. Po Nowym Roku zaczynają się zwykle wizyty duszpasterskie w polskich domach.

Draby noworoczne (droby) – grupa dorosłych mężczyzn i kawalerów odwiedzających domostwa, aby przynieść ich mieszkańcom pomyślność i powodzenie na nowy rok. Jest to noworoczny odpowiednik bożonarodzeniowych kolędników. Tradycja ta obchodzona jest w wigilię Nowego Roku na południowych kresach Polski. Draby najczęściej przychodzili po północy lub nad ranem.  

Postaci drabów przebrane były w kożuchy odwrócone sierścią na wierzch oraz w słomiane kapelusze lub czapki. Na twarze przywdziewali maski lub smarowali je sadzą. Ważnym elementem stroju było powrósło symbolizujące urodzaj i bogactwo. 

6 stycznia – Święto Trzech Króli 

Święto Objawienia Pańskiego potocznie zwane świętem Trzech Króli jest jednym z najstarszych w tradycji chrześcijańskiej. Współcześnie w tym dniu, odprawiana jest msza święta, podczas której święci się mirrę i kredę, a ulice miast i wsi ożywają kolorowymi orszakami Trzech Króli. W dawnych czasach w Polsce obchodzono Święto Objawienia Pańskiego w nieco inny sposób. Między innymi obdarowywano się szczodrakami i wybierano migdałowego króla.

Święto, przypadające 6 stycznia, Kościół celebruje od III wieku i stanowi zakończenie cyklu uroczystości związanych z narodzeniem Chrystusa. W chrześcijańskiej tradycji, Trzej Mędrcy z Wschodu, znani jako Kacper, Melchior i Baltazar, podążali za Gwiazdą Betlejemską w kierunku miejsca narodzin Jezusa. Ich celem było oddanie mu hołdu, uznawanie jego boskiej natury oraz przekazanie darów w postaci złota, mirry i kadzidła.

Każdy z ofiarowanych darów ma znaczenie symboliczne: złoto symbolizuje godność królewską, mirra jest odniesieniem do wypełnienia proroctw mesjańskich i zapowiedzi męki Chrystusa na krzyżu. Kadzidło natomiast reprezentuje godność kapłańską. Akty składania hołdu i ofiarowania darów są wyrazem wiary w Chrystusa jako prawdziwego człowieka (mirra), prawdziwego Boga (kadzidło) oraz prawdziwego króla (złoto).

Pierwsi wyznawcy chrześcijaństwa obchodzili w tym dniu Boże Narodzenie. Praktykę tę kontynuują do dziś wspólnoty chrześcijan obrządku wschodniego – wyznawcy Prawosławia i grekokatolicy. Dopiero pod koniec IV wieku do liturgii Kościoła Powszechnego wprowadzono dwie osobne uroczystości: Boże Narodzenie obchodzone 25 grudnia oraz święto Trzech Króli – Objawienia Pańskiego – celebrowane 6 stycznia. To ostatnie zamyka cykl uroczystości religijnych związanych z Bożym Narodzeniem.

Bibliografia:

Podłaźniczka, Wikipedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Pod%C5%82a%C5%BAniczka, (dostęp: 28.08.2024)

Podłaźniczka i diduch, czyli dawne tradycje i świąteczne zwyczaje, lasy.gov.pl, https://www.lasy.gov.pl/pl/informacje/aktualnosci/podlazniczka-i-diduch-czyli-tradycje-i-swiateczne-zwyczaje, (dostęp: 28.08.2024)

Turoń, Muzeum Etnograficzne w Krakowie, https://etnomuzeum.eu/zbiory/turon, (dostęp: 28.08.2024)