Makatka

Makatka to ozdobna tkanina o głębokich korzeniach w tradycjach ludowych wielu krajów, w tym Polski. Zyskała popularność w XIX i XX wieku, szczególnie w domach wiejskich i małomiasteczkowych. Początkowo wykonywane ręcznie, z czasem produkcja makatki zmechanizowała się, co umożliwiło ich masową dystrybucję. Makatki najczęściej zdobiły kuchnie. Wieszano je na ścianach nad kuchniami kaflowymi, obok szafek z naczyniami lub nad stołem, przy którym rodzina spożywała posiłki. Czasami makatki umieszczano także nad umywalką lub misą z wodą, gdzie domownicy codziennie dbali o higienę. Wzory makatki były starannie dobierane, aby pasowały do wnętrza, w którym miały zawisnąć.

Historia makatek jest długa, a tkaniny zdobione w ten sposób występują na całym świecie. Przykładem są początkowe formy tybetańskich thank – czyli obrazów wszywanych w materiał. Ta technika zdobienia przywędrowała do Polski ze wschodu. Makatka, jaką znamy, jest formą sztuki ludowej, która rozwinęła się na wsiach i do tej pory tam jest najczęściej kultywowana. Różne regiony Polski wykształciły swoje unikalne techniki i wzory, co widać na przykładzie makatki rzeszowskiej czy kaszubskiej, różniących się techniką haftu.

Makatki pełniły przede wszystkim funkcje dekoracyjne i praktyczne:

• Dekoracja ścian: były wieszane na ścianach kuchni, salonów, sypialni oraz nad łóżkami i piecami, aby ozdobić wnętrze.
• Ochrona ścian i mebli: chroniły ściany i meble przed zabrudzeniami, na przykład nad stołami czy piecami, gdzie mogły łatwo ulec zabrudzeniu.
• Przekaz treści edukacyjnych i moralnych: wzory i napisy na makatkach często zawierały przesłania religijne, moralne lub edukacyjne, na przykład przysłowia, cytaty z Biblii czy inne mądrości życiowe.

Makatki mogą być tworzone za pomocą dziergania, wyszywania, patchworku, a także malowania. Mogą być wzorzyste i wielokolorowe lub proste, z pojedynczymi nićmi na jednolitym tle. Wzory zazwyczaj wykonuje się na specjalnie przystosowanej tkaninie bawełnianej, a w przypadku dziergania – na wełnianej. Kanwa, tkanina o regularnym splocie, stanowi łatwiejszą bazę do tworzenia makatki. Możemy je klasyfikować według różnych kryteriów, takich jak technika wykonania, materiały, wzory oraz tematyka. Oto kilka przykładów:

1. Ze względu na technikę wykonania:

• haftowane: najbardziej tradycyjne, ręcznie haftowane wzory na tkaninach;
• tkane: wykonywane na krosnach, z różnymi wzorami utkanymi w strukturę tkaniny;
• drukowane: nowoczesne makatki, gdzie wzory są drukowane na tkaninie zamiast haftowane lub tkane;
   

2. Ze względu na materiały:

• bawełniane: najczęściej używane, łatwe w utrzymaniu czystości i dostępne;
• lniane: trwalsze i bardziej eleganckie, ale też droższe;
• wełniane: bardziej dekoracyjne i cieplejsze, stosowane zwłaszcza w regionach górskich;
   

3. Ze względu na wzory i tematykę:

• religijne: z motywami religijnymi, cytatami z Biblii, wizerunkami świętych;
• moralizatorskie: z przysłowiami i sentencjami mającymi przekazywać mądrości życiowe;
• kwiatowe i roślinne: z motywami roślinnymi, często bardzo kolorowe i bogate w detale;
• krajobrazowe: przedstawiające sceny wiejskie, pejzaże, domy i zwierzęta;
   

W dzisiejszych czasach makatki przeżywają pewien renesans, zwłaszcza jako element dekoracyjny w stylu vintage lub rustykalnym. Można je spotkać w kawiarniach, restauracjach, ale również w nowoczesnych mieszkaniach, gdzie stanowią ciekawe połączenie tradycji z nowoczesnością. To nie tylko ozdobne tkaniny, ale także nośniki kulturowych wartości i tradycji, które wciąż znajdują swoje miejsce we współczesnym świecie, przypominając o dawnych czasach i estetyce. Obecnie jednak makatki rzadko spotyka się w wiejskich domach. Większe zainteresowanie budzą wśród kolekcjonerów oraz we wnętrzach urządzanych świadomie w rustykalnym stylu lub w nowoczesnych przestrzeniach, gdzie tworzą zaskakujące zestawienia. Na potrzeby nowych odbiorców powstają nawet motywy nawiązujące do współczesnych technologii, np. makatka ze zmywarką i napisem "Gdy zmywarka zmywa, gospodyni odpoczywa".

Makatka kuchenna; Autorstwa Gower - Praca własna, CC BY-SA 3.0

Bibliografia:

1. Dodatkowo informacje o hasłach zostały zaczerpnięte z portalu: Wikipedia.org https://pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Strona_g%C5%82%C3%B3wna 
   [data dostępu 08.07.2024].
2. Damosfera.pl, Makatki, czyli wyszywane historie, https://www.damosfera.pl/ucze-sie-zyc-chwila/, [data dostępu: 08.07.2024].
3. Etnomuzeum.eu, Makatka „Kucharka”, https://etnomuzeum.eu/zbiory/makatka-kucharka, [data dostępu: 08.07.2024].