Zabawki ludowe z Krakowa, to ręcznie wykonane przedmioty, które od wieków cieszą się popularnością w regionie Małopolski. Charakteryzują się żywymi kolorami, unikatowymi formami i często nawiązują do lokalnego folkloru oraz motywów przyrody. Wśród najpopularniejszych zabawek znajdują się lajkonik, drewniane figurki zwierząt, gliniane gwizdki oraz drewniane instrumenty. Te unikatowe wyroby nie tylko bawią, ale również edukują, przypominając o bogatej kulturze i historii regionu.

Drewniana Grzechotka 

Grzechotka ( the 1920s), autor: autorstwo nieznane, Muzeum Etnograficzne w Krakowie https://artsandculture.google.com/asset/RgEIooZ4L9is0w?childAssetId=qwGc0nGiKG22Pw&hl=pl (dostęp: 12.07.2024)

Drewniana grzechotka, znana również jako zabawka ludowa, od wieków pełniła ważną rolę w kulturze ludowej. Wykonywana zazwyczaj przez lokalnych rzemieślników, była nie tylko elementem codziennej zabawy dla dzieci, ale również miała znaczenie rytualne. Tradycyjnie, grzechotki były robione przez doświadczonych stolarzy i rzeźbiarzy, którzy wykorzystywali do tego drewno z lokalnych drzew, takich jak dąb, buk czy sosna. Rzemieślnicy ci często ozdabiali grzechotki prostymi, ale symbolicznymi wzorami, które miały chronić przed złymi mocami i przynosić szczęście.

Grzechotkami bawiły się głownie dzieci. Wydobywały one dźwięk z grzechotki w postaci hałasu, co miało na celu nie tylko zabawę, ale również odstraszanie wszystkiego, co niebezpieczne i złe. W wielu kulturach wierzono, że dźwięk grzechotki ma moc odganiania złych duchów i negatywnych energii.

Oprócz funkcji zabawowej i ochronnej, grzechotki miały również aspekt edukacyjny. Poprzez zabawę dzieci rozwijały swoją koordynację ruchową oraz zmysł słuchu. Grzechotki były często używane podczas różnych świąt i obrzędów, co pozwalało najmłodszym uczestniczyć w tradycjach i obrzędach społeczności.

Drewniane grzechotki są doskonałym przykładem połączenia prostoty ludowego rzemiosła z głęboką symboliką i praktycznym zastosowaniem w codziennym życiu. Choć dzisiaj ich popularność jest mniejsza, to nadal stanowią cenny element dziedzictwa kulturowego, przypominający o dawnych wierzeniach i tradycjach.

 

Pukawka

Pukawka (the 1870s), autor: autorstwo nieznane, Muzeum Etnograficzne w Krakowie https://artsandculture.google.com/asset/pukawka-autorstwo-nieznane/MwHnUJsW1nr8Bw?hl=pl (dostęp: 12.07.2024)

Pukawka to tradycyjna drewniana zabawka ludowa, która była niezwykle popularna wśród dzieci na wsiach. Składa się z lufy, tłoka oraz korka przymocowanego na sznurku. Mechanizm działania pukawki polega na szybkim przesunięciu tłoka, co powoduje, że korek wylatuje z lufy pod wpływem ciśnienia, wydając dźwięk przypominający wystrzał. Ta prosta, ale zarazem efektowna zabawka dostarczała dzieciom wiele radości i śmiechu.

 

Pukawka (the 1870s), autor: autorstwo nieznane, Muzeum Etnograficzne w Krakowie https://artsandculture.google.com/asset/pukawka-autorstwo-nieznane/MwHnUJsW1nr8Bw?hl=pl (dostęp: 12.07.2024)

W czasach, gdy zabawki nie były masowo produkowane, pukawki stanowiły cenny element codziennej zabawy, a ich wykonanie często wiązało się z przekazywaniem umiejętności rzemieślniczych z pokolenia na pokolenie. Zabawki takie jak pukawki miały również aspekt edukacyjny i społeczny. Dzieci bawiły się nimi podczas różnorodnych gier na świeżym powietrzu, co rozwijało ich zręczność, koordynację i wyobraźnię. Pukawki były również obecne na lokalnych festynach i świętach, gdzie hałas wydawany przez zabawkę dodawał atmosfery zabawy i radości.

 

Gwizdek kogutek 

Gwizdek kogutek , autor: autorstwo nieznane, Muzeum Etnograficzne w Krakowie https://artsandculture.google.com/asset/qgH1pderR9Degw?childAssetId=VwFIzJqj7OIppQ&hl=pl (dostęp: 12.07.2024)

Gliniany gwizdek, często nazywany "kogutkiem", to tradycyjna zabawka ludowa, która odgrywała istotną rolę w kulturze wiosennych świąt. Mimo że mogła przypominać różne gatunki ptaków, najczęściej były stylizowane na koguty, co można było rozpoznać po charakterystycznym grzebieniu na głowie i koralach pod szyją. Kogutek ma kilka otworów, które umożliwiają wydobywanie różnych dźwięków, przypominających ptasie świergoty.

Kogutki były ręcznie wykonywane przez lokalnych rzemieślników, takich jak krakowscy kaflarze i garncarze. Ich powierzchnia była często pokrywana szkliwem lub kredą, co nadawało im estetyczny wygląd. Kogutki miały szorstką powierzchnię pokrytą częściowo żółtym szkliwem, a częściowo warstwą kredy zmieszanej z wodą klejową. Posiadały wydrążone wnętrze i kilka otworów – dwa większe w ogonie i dwa mniejsze po obu stronach korpusu. Te ostatnie pozwalały na modulowanie dźwięków, co czyniło z nich nie tylko zwykłe gwizdki, ale także flety naczyniowe zdolne do wydobywania prostych melodii lub naśladowania śpiewu ptaków, takich jak kukułka.

Tradycyjne gwizdki gliniane były popularne już w neolicie, co potwierdzają liczne znaleziska archeologiczne. W XX wieku nadal były produkowane w wielu ośrodkach garncarskich i sprzedawane na jarmarkach oraz odpustach. Poza zabawką dla dzieci, gwizdki służyły także jako narzędzia sygnałowe, wabiki na ptaki, a czasem miały znaczenie kultowo-magiczne.

Siekierka

Siekierka (the 1904s), autor: autorstwo nieznane, Muzeum Etnograficzne w Krakowie https://artsandculture.google.com/asset/fwE1zxaxJ5DVzQ?childAssetId=UAFTkyIV8RlY1w&hl=pl (dostęp: 12.07.2024)

Emausowe siekierki to tradycyjne zabawki ludowe, które cieszyły się dużą popularnością na przełomie XIX i XX wieku. W całości wykonane z drewna, miały długość od 32 do 50 cm. Ostrze siekierek zdobiono wypalanymi znakami, a całość ręcznie malowano, często w geometryczne wzory. Produkcją tych zabawek zajmowali się rzemieślnicy, tacy jak krakowscy murarze i cieśle, którzy w zimowych miesiącach, gdy prace budowlane ustawały, wykonywali różne zabawki, aby potem sprzedawać je na wiosennych odpustach, takich jak Emaus, Rękawka czy odpust św. Stanisława na Skałce.

Siekierka (the 1913s), autor: autorstwo nieznane, Muzeum Etnograficzne w Krakowie https://artsandculture.google.com/asset/IQGfUrhpxGtFgw?childAssetId=pQGEBJ5iC0Wgaw&hl=pl (dostęp: 12.07.2024)

Siekierki były sprzedawane w ogromnych ilościach na lokalnych jarmarkach, gdzie przyciągały uwagę nie tylko dzieci, ale i dorosłych. Ich popularność wynikała nie tylko z atrakcyjnego wyglądu, ale także z ich symbolicznego znaczenia. Badacze wskazują, że drewniane siekierki miały związek z dawnymi igrzyskami szermierczymi odbywającymi się na Krzemionkach podczas Dnia Rękawki. Te wydarzenia, poza pokazami sprawności fizycznej, miały także wymiar kultowy i magiczny, związany z obrzędami odstraszania złych duchów i ochrony dusz zmarłych.

Emausowe siekierki były nie tylko zabawkami, ale także narzędziami rytualnymi, które miały na celu oddalenie śmierci, przywoływanie witalnej energii i dodawanie animuszu. Dzięki swojej funkcji i estetyce stanowiły ważny element ludowej tradycji i kultury, przekazywany z pokolenia na pokolenie.

Karuzelka na wózku z konikami 

Karuzelka na wózku z konikami  (the 1920s), autor: autorstwo nieznane, Muzeum Etnograficzne w Krakowie https://artsandculture.google.com/asset/koniki-ci%C4%85gn%C4%85ce-karuzel%C4%99-autorstwo-nieznane/CgFnz4sE3iHFKQ? (dostęp: 12.07.2024)

Zabawka ludowa z drewna, datowana na 1929 rok, to wyjątkowy przykład tradycji zabawkarskiej z żywieckiego ośrodka. Stworzona przez Antoniego Walasia z Pewli Wielkiej, zabawka składa się z wózka na kółkach, z otworem do przewleczenia sznurka, umożliwiającego jej ciągnięcie. Na wózku umieszczono dwie czerwone figurki koników oraz karuzelkę. Karuzelka, zwana "latarką", składa się z dwóch współśrodkowych tarcz połączonych filarkami, co może nawiązywać do konstrukcji koła garncarskiego. Dolna tarcza, zdobiona ornamentem ryzowanym, jest napędzana przez tylne koła wózka, które obracając się, wprawiają karuzelkę w ruch.

Zabawka reprezentuje typowe dla regionu zdobnictwo - ryzowane geometryczne wzory na malowanym tle. Charakterystyczny motyw „trzy ósemki” zdobi tarczę karuzelki. Figury koników, znane jako capy, mają schematyczną, masywną sylwetkę, są malowane na ciemnoczerwono i przypominają konie pociągowe. Produkcja zabawek drewnianych w tym regionie rozwinęła się po I wojnie światowej, jako odpowiedź na spadek zapotrzebowania na tradycyjne wyroby drewniane. Zabawki sprzedawane były na targach, jarmarkach i odpustach. Zabawkarska tradycja żywiecko-suska została wpisana na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego w 2016 roku, co podkreśla jej znaczenie i historyczną wartość.

Papuga 

Papuga  (the 1947s), autor: autorstwo nieznane, Muzeum Etnograficzne w Krakowie https://artsandculture.google.com/asset/papuga-autorstwo-nieznane/ogHFH1aP0VnCRQ?hl=pl  (dostęp: 12.07.2024)

Kolorowa papużka z przechyloną główką, siedząca w drucianym kółku, to uroczy przykład zabawki ludowej. Figurka, mająca 11 cm długości, została starannie wyrzeźbiona z lekkiego drewna, takiego jak lipowe lub świerkowe. Jej powierzchnia jest dokładnie wygładzona i pokryta polichromią, co nadaje jej żywe, atrakcyjne kolory. Nóżki papużki wykonane są z cienkiego drucika, który jest umocowany w podbrzuszu i ukształtowany w kółko, co sprawia, że ptaszek delikatnie balansuje.

Papużka pochodzi z 1947 roku i została wykonana w Koszarawie, obecnie należącej do województwa śląskiego. Koszarawa to jedna z miejscowości należących do najstarszego i największego w Polsce ośrodka chałupniczej produkcji zabawek, znanego jako żywiecki ośrodek zabawkarski. Produkcja zabawek w tym regionie rozpoczęła się już w XIX wieku, początkowo jako działalność uboczna przy wytwarzaniu drewnianych narzędzi i sprzętów. Koszarawa specjalizowała się w kołyskach i łóżeczkach dla lalek, Lachowice słynęły z bryczek i koników, a Stryszawa z barwnie malowanych ptaszków. Według Tadeusza Seweryna, to Teofil Mentel ze Stryszawy, zainspirowany atlasem ptaków oraz obserwacjami żywych ptaków, rozpoczął struganie drewnianych figurek ptaszków, które malował żywymi kolorami.

Nie ma wielu informacji o twórcach ptaszków z Koszarawy, ale możliwe, że te delikatne ptaszki zawieszone w drucianych kółkach pochodzą ze Stryszawy, a być może są dziełem samego Teofila Mentla. W tamtych czasach dzieci bawiły się różnymi drewnianymi ptaszkami, które były popularnym towarem na jarmarkach i odpustach, takich jak wiosenny Emaus w Krakowie.

Lajosiołek 

Lajosiołek  (1. połowa XX w.), autor: August Mróz, Muzeum Etnograficzne w Krakowie https://etnomuzeum.eu/zbiory/lajosiolek (dostęp: 12.07.2024)

Zabawka ludowa z drewnianą karuzelą osadzona na kwadratowym pudełku oklejonym jasnoczerwonym papierem to unikatowy przykład rzemiosła ludowego z południowej Polski. Na środku ruchomego, czarnego koła umieszczony jest osiołek, którego nogi zastąpiono sprężynkami. Osiołek, ubrany w cętkowany czaprak, nosi na grzbiecie długobrodego mężczyznę w czarnym fraku, z szalikiem z kremowej bibułki, wysokim cylindrem, brązowymi spodniami i wysokimi butami. Jeździec trzyma w ręku bacik wykonany z patyczka i sznurka. Mechanizm znajdujący się wewnątrz pudełka pozwala nakręcić karuzelę, wprowadzając ją w ruch. Wokół osiołka ustawione są cztery drewniane figurki: Żyd z trójkątną harfą, mężczyzna grający na harmonii, siwobrody starzec w czerwonym kapeluszu oraz góral. Żyd ma na sobie czarny chałat i czapkę z brązowym futerkiem, a jego głowa i nogi umieszczone są na sprężynkach, co nadaje figurce dynamicznego wyglądu. Harmonista jest ubrany w beżową kurtkę i ciemne spodnie, natomiast starzec w długą białą suknię z szerokim brązowym pasem. Góral, w białej kurtce i jasnoszarych spodniach, trzymał kiedyś ciupagę.

Zabawki tego rodzaju były popularne na przełomie XIX i XX wieku, szczególnie w południowej Polsce, gdzie dynamicznie rozwijało się zabawkarstwo ludowe. Choć produkcja zabawek była często marginalną działalnością rzemieślników i chłopów szukających dodatkowego zarobku w zimowych miesiącach, zyskiwała dużą popularność na jarmarkach i odpustach. W Krakowie szczególnie znane były wiosenne odpusty Emaus na Salwatorze, Rękawka w Podgórzu oraz Na Skałce, gdzie drewniane figurki, w tym podrygujące na sprężynkach postacie Żydów, cieszyły się dużym zainteresowaniem.

Dzieci mogły bawić się tą zabawką, nakręcając mechanizm karuzeli, co wprawiało w ruch wszystkie figurki. Osiołek z jeźdźcem oraz otaczające ich postaci tworzyły dynamiczną scenę, która mogła przedstawiać różnorodne opowieści i scenki rodzajowe, rozwijając wyobraźnię i kreatywność dzieci. Tego rodzaju zabawki, ze względu na swoją estetykę i ruchome elementy, nie tylko bawiły, ale również wprowadzały dzieci w świat tradycji i kultury ludowej.

Skrzypce 

Skrzypce   (the 1920s), autor: autorstwo nieznane, Muzeum Etnograficzne w Krakowie https://artsandculture.google.com/asset/skrzypce-autorstwo-nieznane/PQGkWaeXrkIbDQ?hl=pl (dostęp: 12.07.2024)

Drewniane skrzypce jako zabawka ludowa były nie tylko źródłem radości, ale także cennym narzędziem edukacyjnym, które pozwalało dzieciom rozwijać pasję do muzyki i instrumentów. Te urocze skrzypce, wykonane z lokalnie rosnących drzew takich jak lipa, olcha i jawor, są prawdziwym dziełem sztuki ludowego rzemiosła. Ich długość, wynosząca około 40 centymetrów, sprawia, że są one idealne dla małych dzieci w wieku czterech-pięciu lat.

Skrzypce te są pięknie ozdobione, co dodaje im wyjątkowego uroku. Z przodu i z tyłu znajdują się wyryte ostrzem zdobienia, które przyciągają wzrok. Ornamenty te nie tylko podkreślają estetyczne walory skrzypiec, ale także świadczą o ogromnej staranności i kunszcie, jakiego wymaga ich wykonanie. Dzięki takim szczegółom, zabawka ta staje się nie tylko przedmiotem do zabawy, ale również małym dziełem sztuki ludowej.

Dzieci bawiące się tymi skrzypcami miały okazję rozwijać swoje zainteresowania muzyczne. Często, przysłuchując się grającym grajkom na wiejskich festynach czy rodzinnych spotkaniach, same udawały, że pięknie grają na swoich małych skrzypcach. Taka zabawa nie tylko dostarczała wiele radości, ale również mogła budzić w nich prawdziwą pasję do gry na instrumentach, rozwijając ich muzyczny potencjał. Zabawkowe skrzypce stawały się zatem pierwszym krokiem w kierunku rzeczywistej nauki gry na instrumencie, inspirując najmłodszych do marzeń o przyszłości związanej z muzyką.

Tracz 

Zabawka- tracz   (the 1920s), autor: Stanisław Stożek, Muzeum Etnograficzne w Krakowie https://etnomuzeum.eu/zbiory/zabawka-tracz (dostęp: 12.07.2024)

Stylizowana figurka przedstawiająca krępego mężczyznę, stojącego na szeroko rozstawionych nogach, to tradycyjna zabawka ludowa znana jako tracz. Jego jajowata głowa, wydatne policzki i długi, ostry nos przypominający ptasi dziób, nadają mu charakterystyczny wygląd. Cała postać, łącznie z tułowiem, nogami i głową, została wyrzeźbiona z jednego kawałka drewna, podczas gdy ręce przytwierdzono oddzielnie, używając gwoździków. Detale twarzy, takie jak usta, oczy i nos, są rzeźbione, a reszta szczegółów jest malowana kolorowymi farbami.

Między dłońmi mężczyzny znajduje się nieproporcjonalnie długa piła, z brzeszczotem o siedmiu zębach skierowanych ukośnie do góry, wykonana z jednego kawałka drewna. Piła pomalowana jest na różowo, a uchwyt na brązowo. Pod stopami figurki widoczne są sterczące kawałki gwoździ, które umożliwiają umieszczenie jej na krawędzi stołu. Działanie tej zabawki polega na umieszczeniu jej na krawędzi stołu, tak aby piła zwisała w dół. Uchwytem piły, który działa jak obciążnik, figurka wprawiana jest w ruch wahadłowy, imitując w ten sposób przerzynanie drewna.

Przemysłowa obróbka drewna w tartakach polegała na przetwarzaniu kłód drzewnych na deski. Dziś cały proces jest zmechanizowany, ale dawniej odbywał się ręcznie. Tracz, czyli osoba zajmująca się cięciem drewna, stał na podeście i ręcznie przecinał drewno specjalną piłą z ukośnie skierowanymi zębami.

Figurki przedstawiające traczy, którzy naśladują ruchy piłowania drewna, były popularne w całej Polsce. Były to zabawki napędzane wiatrakiem, gdzie postać tracza zginała się i prostowała, lub takie, które poruszały się na sznurkach, naśladując piłowanie drewna. Niektóre były używane przez wiosennych kolędników, poruszając się dzięki obracaniu kółek wózka.

Pijatyka w karczmie 

Pijatyka w karczmie", zabawka (the 1927s), autor: Michał Dańszczyk, Muzeum Etnograficzne w Krakowie https://artsandculture.google.com/asset/twE8HSu8gDa-7Q?childAssetId=vwFeQIfAtj-z9A&hl=pl (dostęp: 12.07.2024)

Zabawka ludowa autorstwa Michała Dańszczyka przedstawia scenę z karczmy, gdzie bawią się pijani mężczyźni i jedna kobieta. Pięć postaci wyrzeźbionych z drewna ubranych jest w stroje wykonane z różnych materiałów, tworząc kolorową i wyrazistą kompozycję. Na stoliku widocznym w zabawce można zauważyć prawdopodobnie butelkę z alkoholem, co nadaje całości charakterystyczny kontekst.

Figurki są starannie wykonane, z dbałością o szczegóły. Różnorodność materiałów użytych do ich ubrania sprawia, że wyglądają bardzo realistycznie. Każda postać ma unikalne cechy i styl, co dodaje zabawce autentyczności.

Pomimo kunsztu wykonania, zabawka ta nie cieszyła się dużą popularnością wśród rodziców, którzy niechętnie kupowali ją swoim dzieciom. Powodem była tematyka, którą porusza – przedstawienie postaci pijanych w karczmie. Taka scena była uznawana za nieodpowiednią dla dzieci.

Michał Dańszczyk, znany z tworzenia ludowych zabawek, w tym przypadku wykazał się odwagą, wybierając tematykę, która odzwierciedlała życie codzienne, choć niekoniecznie w sposób akceptowany przez wszystkich. Zabawka ta, mimo swojego kontrowersyjnego charakteru, pozostaje interesującym przykładem rzemiosła ludowego i sposobu, w jaki artyści potrafili uchwycić różnorodne aspekty ludzkiego życia w swoich dziełach.

Flisak retman 

Flisak retman (the 1934s), autor: Franciszek Kuthan, Muzeum Etnograficzne w Krakowie https://artsandculture.google.com/asset/flisak-retman-franciszek-kuthan-murarz-z-ludwinowa-tworz%C4%85cy-od-ko%C5%84ca-xix-w-do-lat-30-xx-w/HgF1cpeSBKHpCQ?hl=pl (dostęp: 12.07.2024)

Zabawka ludowa przedstawiająca flisaka-retmana to niezwykle szczegółowa figurka mężczyzny stojącego w łódce, trzymającego długi kij w rękach. Mężczyzna ubrany jest w strój krakowski, który dodaje figurce autentyczności i uroku. Wysokie buty z cholewami, biało-czerwone prążkowane spodnie oraz biała płótnianka lub sukmana przepasana szerokim, skórzanym pasem to charakterystyczne elementy jego stroju. Spod sukmanu widać fragment granatowego kaftana, a pod szyją białą koszulę ze spinką z koralem. Na głowie flisak nosi wełnianą czapkę-magierkę, typową dla chłopów z okolic Krakowa.

Postać retmana stoi w małej drewnianej łódce, przypominającej te, którymi flisacy przewozili towary po Wiśle. Drewniany kij w jego rękach symbolizuje narzędzie, którym badali dno rzeki, aby znaleźć bezpieczną trasę.

Twórcą tej wyjątkowej zabawki był Franciszek Kuthan, murarz z podkrakowskiego Ludwinowa, który w latach 30. XX wieku zajmował się wyrabianiem takich figurek. Kuthan był jednym z nielicznych znanych z nazwiska twórców krakowskich zabawek. Zabawki te były sprzedawane na wiosennych odpustach w Krakowie, takich jak Emaus i Rękawka.

Flisak-retman, będący jedną z wielu figurek wykonanych przez Kuthana, jest częścią unikalnej kolekcji zabawek emausowych, przechowywanej w Muzeum Etnograficznym im. Seweryna Udzieli w Krakowie. Ta szczegółowa i barwna figurka nie tylko przedstawia tradycyjny strój krakowski, ale również oddaje ducha i atmosferę tamtych czasów, kiedy flisacy odgrywali ważną rolę w transporcie rzecznym.

Wspinaczka na słup 

Wspinaczka na słup (the 1920s), autor: Jan Oprocha (ojciec) Muzeum Etnograficzne w Krakowie https://artsandculture.google.com/asset/gQEpSXkjiszTkQ?childAssetId=0AGZnU7Loczgpw&hl=pl (dostęp: 12.07.2024)

Ruchoma drewniana zabawka, którą stworzył Jan Oprocha, przedstawia scenkę wspinaczki na słup po nagrodę, jedną z tradycyjnych zabaw podczas odpustu „Rękawka” w Podgórzu. Zabawka ta składa się z kwadratowej, ciemnozielonej podstawy o ściętych narożach, w której osadzony jest pionowy drążek. Na szczycie drążka znajduje się obracający się poziomy krzyżak z nagrodami: butami z cholewami, flaszką, bochenkiem chleba i dwiema kiełbasami, a całość wieńczy czerwono-biała chorągiewka. Dzięki drucianemu kółku na górze drążka oraz przewleczonemu przez nie sznurkowi, dzieci mogły wprawiać w ruch figurkę młodego mężczyzny, która wspinała się po słupie. Postać mężczyzny, ubrana w brązowe spodnie i kurtkę z czarnymi obszyciami, z zieloną czapką na głowie, imituje wspinacza, który stara się zdobyć umieszczone na krzyżaku nagrody.

Na podstawce umieszczono jeszcze dwie figurki – mężczyznę w brązowym ubraniu i kapeluszu z laską oraz kobietę w zielonej sukni z różową czapką i czarną torebką. Figurki te, przymocowane do podstawy sprężynkami, mogą poruszać rękami w górę i dół, co dodaje zabawce dynamiki.

Dzieci mogły bawić się tą zabawką, obserwując, jak figurka wspina się po słupie, co było doskonałym odzwierciedleniem rzeczywistej zabawy, którą mogły później zobaczyć na żywo podczas odpustu. Rękawka, obchodzona we wtorek po Wielkanocy, była znanym krakowskim świętem, podczas którego odbywały się liczne gry i zawody, w tym wspinaczka na słup, gdzie dzieci mogły zobaczyć młodych ludzi próbujących zdobyć nagrody.

Gęś z gąsiętami 

Gęś z gąsiętami ( the 1958s), autor: Zofia Postawa, Muzeum Etnograficzne w Krakowie https://artsandculture.google.com/asset/g%C4%99%C5%9B-z-g%C4%85si%C4%99tami-zofia-postawa/4QFYxo9qHPvEbw?hl=pl (dostęp: 15.07.2024)

Figurka autorstwa Zofii Postawy wykonana jest z masy kasztanowo-chlebowej, którą następnie pomalowano farbami olejnymi, nadającymi jej szklisty połysk. Zabawka przedstawia białą gęś z wyciągniętą do przodu szyją i rozwartym dziobem, rozkładającą skrzydła nad swoimi żółtymi gąsiętami. Gęś wygląda groźnie, jakby ostrzegała: „Lepiej nie próbuj zaczepiać moich dzieci!". Gąsiątka, z podniesionymi skrzydełkami, wyglądają, jakby na moment się zatrzymały, drepcząc przed matką po zielonej murawie.

Figurki zostały ulepione z masy kasztanowo-chlebowej, która mimo swojej nietrwałości, była tanim i łatwym w produkcji materiałem. Dzięki temu można było wytwarzać drobne przedmioty, takie jak różnorodne figurki sprzedawane jako zabawki dziecięce. Malowanie farbami olejnymi dodawało im estetycznego, szkliwego wykończenia, co czyniło je atrakcyjnymi wizualnie.

Scenka z gęsią i gąsiętami jest jedną z kilkunastu figurek wykonanych przez Zofię Postawę, które zostały zakupione do zbiorów Muzeum Etnograficznego w Krakowie. Zabawki te nie tylko cieszyły dzieci, które mogły się nimi bawić, ale także zachwycały dorosłych swoją szczegółowością i wyrazistością postaci.

Diablica 

Diablica ( the 1920s), autor: autorstwo nieznane, Muzeum Etnograficzne w Krakowie https://artsandculture.google.com/asset/UAE8ggLRndPbZQ?childAssetId=fgECV4iUrGuPZQ&hl=pl (dostęp: 15.07.2024)

Diablica to intrygująca ludowa zabawka, która przyciągała uwagę zarówno dzieci, jak i dorosłych na krakowskich odpustach. Figurka wykonana jest z drewna i ma około 16 cm wysokości.   Figurka diablicy z jednej strony wygląda zabawnie, a z drugiej może siać niepokój. Ma duże, szeroko rozstawione oczy, które nadają jej wyraz zaskoczenia lub figlarności. Język diablicy jest wyciągnięty na zewnątrz, co dodaje jej komicznego wyglądu. Z głowy wystają dwa rogi, które podkreślają jej diabelski charakter. Diablica przegląda się w lustrze jednocześnie pokazując własnemu odbiciu język. 

Sprzedawana na krakowskich odpustach, przyciągała uwagę dzięki swojemu unikalnemu wyglądowi i humorystycznemu charakterowi.

Lajkonik 

Lajkonik ( the 1920s), autor: Józefa Kogut , Muzeum Etnograficzne w Krakowie https://artsandculture.google.com/asset/lajkonik-j%C3%B3zefa-kogut-autorka-malatury-warsztaty-krakowskie-wytw%C3%B3rnia/HAFGkthOo9DmMg?hl=pl (dostęp: 15.07.2024)

Lajkonik to jedna z najbardziej rozpoznawalnych zabawek ludowych, pełna barw i detali. Wykonana z drewna, jest starannie malowana, co podkreśla jej wyjątkowy charakter. Każdy szczegół, od kolorowych ozdób na czapce po bogato zdobiony strój, jest precyzyjnie dopracowany, co nadaje zabawce wyjątkowy wygląd.
Lajkonik, w tradycyjnym stroju krakowskim, ma na sobie kolorową tunikę z haftowanymi wzorami i charakterystyczne spodnie. Na głowie nosi fantazyjną czapkę, która przyciąga wzrok swoimi żywymi barwami. Jego twarz, z wyrazistymi oczami i uśmiechem, oddaje ducha zabawy i radości, które towarzyszą postaci Lajkonika podczas krakowskich parad.

Zabawka ta jest symbolem radosnych obchodów i tradycji. Reprezentuje postać jeźdźca, który na symbolicznym koniu przemierza ulice Krakowa podczas corocznych obchodów święta Lajkonika. W ręku trzyma buławę, którą delikatnie dotyka przechodniów, przynosząc im szczęście na cały rok.
Lajkonik jako zabawka to nie tylko przedmiot do zabawy, ale również mała pamiątka związaną z krakowskimi tradycjami. Jest doskonałym przykładem ludowego rzemiosła, w którym każdy element jest starannie wykonany, tworząc harmonijną i pełną życia całość. Dla dzieci to nie tylko zabawka, ale też mały kawałek historii i kultury, który mogą zabrać ze sobą do domu.

 

Bibliografia 

Agnieszka Miernik, Obrzędowo-magiczna funkcja ludowej zabawki: rekonesans badawczy https://inscriptum.ujk.edu.pl/wp-content/uploads/2022/10/InScriptum_Volume2_2021_Miernik.pdf (dostęp 22.07.2024)

Muzem Etnograficzne w Krakowie, Palmy Wielkanocne https://etnomuzeum.eu/kolekcje/palmy-wielkanocne (dostęp 22.07.2024)

Agnieszka Miernik, Obrzędowo-magiczna funkcja ludowej zabawki: rekonesans badawczy https://inscriptum.ujk.edu.pl/wp content/uploads/2022/10/InScriptum_Volume2_2021_Miernik.pdf (dostęp 22.07.2024)

Karuzelka na wózku z konikami, Muzeum Etnograficzne w Krakowie https://etnomuzeum.eu/zbiory/karuzelka-na-wozku-z-konikami (dostęp 22.07.2024)

Papuga, Muzeum Etnograficzne w Krakowie, https://etnomuzeum.eu/zbiory/-370 (dostęp 22.07.2024)

Lajosiołek, Muzeum Etnograficzne w Krakowie, https://etnomuzeum.eu/zbiory/lajosiolek (dostęp 22.07.2024)

Skrzypeczki z Jaworowa zabawka z kolekcji muzeum etnograficznego w Krakowie, Historia poszukaj portal edukacyjny https://historiaposzukaj.pl/wiedza,obiekty,1900,obiekt_skrzypeczki_z_jaworowa_w_kolekcji_muzeum_etnograficznego_w_krakowie.html (dostęp 22.07.2024)

Zabawka- tracz, Muzeum Etnograficzne w Krakowie https://etnomuzeum.eu/zbiory/zabawka-tracz (dostęp 22.07.2024)

Flisak retman, Muzeum Etnograficzne w Krakowie https://etnomuzeum.eu/zbiory/-82 (dostęp 22.07.2024)

Wspinaczka na słup, Muzeum Etnograficzne w Krakowie https://etnomuzeum.eu/zbiory/zabawka-wspinaczka-na-slup (dostęp 22.07.2024)

Gęś z gąsiętami, Muzeum Etnograficzne w Krakowie https://etnomuzeum.eu/zbiory/ges-z-gasietami (dostęp 22.07.2024)